Cymdeithas Dydd yr Arglwydd yng Nghymru
"HWN YW Y SANCTAIDD DDYDD"

The Fellowship of the Lord’s Day in Wales
"THIS IS THE DAY THE LORD GAVE US"

Diwinydda yn Genesis

gan y Parchedig Ddr D Ben Rees

Yn ei ragair i’w esboniad gwerthfawr ar Lyfr Genesis fe ddywed John Calfin y geiriau hyn:

If my readers wish to profit with me in meditating on the works of God, they must bring with them a sober, docile, mild, and humble spirit.

Gwêl Calfin lyfr Genesis fel cyfrol sydd yn llawn sialens, hanesion a digwyddiadau a drosglwyddwyd o un genhedlaeth i’r llall. Y traddodiad llafar yn sail i’r traddodiad ysgrifenedig. Wrth weld pwynt Calfin, mae’n amlwg fod un gair ar goll yn ei restr ef, sef y gair dewr. Ni wn pa a ddywedodd, ‘Biblical faith demands courage’, ond y mae yn llygad ei le. Nid ar gyfer y gwan ei feddwl na gwan ei ewyllys na gwan ei galon mo’r Ysgrythurau, ond ar gyfer y cyfrin mewn deall, ewyllys ac ymroddiad. Y mae’r Ysgrythur o hyd ac o hyd am i ni feddwl o ddifrif, ni allwn eistedd i lawr yn hamddenol, cawn ein cyflyru i ystyried hanfodion mwyaf bywyd. Gwir y dywedodd y Talmud ‘The righteous have no rest, neither in this world nor the next.’ Sut allwn ni orffwys ar ein rhwyfau pan mae ein cymdeithas ag angen arweiniad? Sut y gallwn ni ymlacio pan mae pobl yn dioddef o law'r greadigaeth ac o Greawdwr y Byd? Beth yw’r Sul yn y Gymru gyfoes, ond protest y gweddill ffyddlon yn erbyn cymdeithas sydd wedi colli eu pennau yn siopa ac wedi mynd yn glustfyddar i lais y cennad?
Y mae’n amhosibl cerdded llwybrau bywyd heb gydwybod o ble y daeth y gydwybod. Dyma lais distaw Duw yn ein corff, gair arall ydyw am gyfrifoldeb a bywyd gwareiddiedig ymgais i wybod y gwahaniaeth rhwng drwg a da. Dadleua Calfin fod Adda ac Efa yn meddu ar gyfrifoldeb. Ond gwyddom yn dda nad yw’r byd na’n cymdeithas yn mynd i wella o gwbl heb chwyldro sy’n golygu, adeiladu, newid a gwella'r byd yn sgil y cyfan y Beibl yn ôl Genesis yw galwad Duw i gyfrifoldeb dynol. Duw sy’n rhydd o hualau yw Duw llyfr Genesis, Duw sy’n gweithredu yn hanes y rhai a alwodd ef i wasanaethu ac i adnewyddu Cyfamod ar ôl Cyfamod. Cawn storiâu cyffrous i’n poeni, sef Adda ac Efa, Cain ac Abel, Noa a’r Diluw a Thŵr Babel. Nid hanes sydd yma ond patrwm ar gyfer dynion a merched ym mhob oes. Athroniaeth a drama a phregethu yw hanfod yr hanesion hyn. A’r llinyn sydd yn clymu’r athroniaeth a’r dramâu cyffrous hyn yw mor barod ydan ni i roi’r bai ar rywun arall. Rhoddodd Adda y bai ar Efa. Ond ni ellid tawelu’r llais, sef y gydwybod. Nid rhyfedd i Adolf Hitler alw’r gydwybod yn ddarganfyddiad Iddewig. Ond o’r cychwyn cyntaf cawn ein hunain yn ceisio dianc rhag ein cyfrifoldeb. Gwelwn ein hunain mewn enbydrwydd. Daw trais i anharddu ein byw. Gwelwn ein hunain yn cywilyddio am ein gilydd. Pwy oedd â chywilydd o Noa? Wel ei feibion. Gwelwn Noa yn ei drachwant. Achub ei hunan a’i deulu oedd ei ddymuniad pennaf a dau o bob peth byw. Ni chlywn amdano yn ceisio achub bywyd neb o’i gymdogion. Nid oedd Noa yn teimlo cyfrifoldeb dros ei gyfoedion, a bu’n brin o eiriol drostynt. Er bod Noa yn cael ei alw yn ŵr cyfiawn, mae’n amlwg iddo fethu cofleidio’r gymuned a’i fyd. Nid oes y fath beth mewn bod i Noa â chyfrifoldeb sy’n cyfuno ei deulu a’r gymdeithas gyfan. Collodd Adda baradwys. Condemniwyd Cain i grwydro’r byd. Dirywiodd Noa yn feddwyn. Gadawyd Tŵr Babel heb ei gwblhau. Gwelwn ddiffyg cyfrifoldeb. Bu’n rhaid aros i ddyfodiad y proffwydi a’r proffwyd pennaf ohonynt i gyd, yr Arglwydd Iesu i newid y sefyllfa. Heb yr Iesu yr ydym ni yn sefyllfa Adda a Chain a Noa a thrigolion anhrefnus Tŵr Babel. Hel plant ar goll. Daeth Crist y Pasg a chydwybod a chyfrifoldeb yn waddol yr alwad.